Zorgplicht en aansprakelijkheid voor adviseurs

In de moderne zakelijke en financiële wereld fungeren adviseurs als onmisbare gidsen voor opdrachtgevers die cruciale beslissingen moeten nemen. Denk aan bijvoorbeeld accountants, makelaars, architecten of adviseurs bij overnames, bouwprojecten en beleggingen. De rol van de adviseur wordt vaak onderschat, zo ook het bewustzijn van hun verantwoordelijkheid, beter bekend als de ‘zorgplicht’.

Zorgplicht en maatstaf beroepsaansprakelijkheid

Het verstrekken van professioneel advies brengt een juridische zorgplicht met zich mee. De omvang van deze zorgplicht in een specifieke situatie is afhankelijk van de context, maar kan onder andere inhouden dat een adviseur verplicht is om te waarschuwen of om onderzoek te doen en advies te geven. Over het algemeen omvat de zorgplicht op zijn minst het handhaven van zorgvuldigheid, het verstrekken van accurate informatie en het vermijden van nalatigheid.

De maatstaf voor aansprakelijkheid van een adviseur of opdrachtnemer is gebaseerd op de verplichting om te handelen zoals een redelijk competente en zorgvuldige vakgenoot of professional zou doen in een vergelijkbare situatie. De zorgplicht van adviseurs reikt echter niet alleen tot hun directe opdrachtgevers; in bepaalde gevallen kan deze zich ook uitstrekken tot derden die mogelijk worden beïnvloed door het verstrekte advies. Adviseurs moeten hier rekening mee houden, vooral wanneer het advies gevolgen heeft voor meer dan alleen de direct betrokken partijen.

Gevolgen van schending van de zorgplicht

Een adviseur draagt een cruciale verantwoordelijkheid voor het beschermen van de belangen van zijn opdrachtgevers. Helaas wordt deze verantwoordelijkheid soms verwaarloosd, met ernstige gevolgen. Recentelijk zijn er verschillende situaties uit de jurisprudentie naar voren gekomen waarin deze verwaarlozing duidelijk werd, zoals:

• Een vastgoedmakelaar die onvoldoende onderzoek verricht naar een vastgoedobject door onder meer geen bouwkundige keuring te laten verrichten, wat later leidt tot de openbaring van verborgen gebreken en daaruit voortvloeiende financiële verliezen voor de opdrachtgever.
• Een accountant die nalatig is in het communiceren van een financiële deadline waardoor zijn cliënt subsidie misloopt.
• Een softwareontwikkelaar die de doorlooptijd van een project niet bewaakt en onvoldoende de kosten heeft beheerst voor zijn opdrachtgever waardoor het project vele malen duurder is uitgevallen.
• Een juridisch adviseur die zijn cliënt niet wijst op de termijn voor het instellen van hoger beroep waardoor deze termijn verstrijkt.

In voorgaande situaties is de zorgplicht geschonden, met aanzienlijke schadelijke gevolgen voor de opdrachtgever. Per situatie moet worden beoordeeld of er sprake is van een schending van de zorgplicht. Vaak ziet een schending op onzorgvuldigheid van de opdrachtnemer en/of het onvoldoende rekening houden met de belangen van de opdrachtgever, zoals in de voorbeelden hierboven is beschreven.

Wanneer de zorgplicht wordt geschonden, leidt dit tot een tekortkoming in de nakoming van de hoofdverplichting van de adviseur zoals vastgelegd in de overeenkomst tussen hem en zijn opdrachtgever. Dit wordt wanprestatie genoemd en geeft de opdrachtgever grond om schadevergoeding te vorderen van de adviseur. Ook kan het onzorgvuldig handelen van de adviseur een onrechtmatige daad opleveren. In dat geval zijn de mogelijkheden van schadevergoeding ook ruimer.

Om aansprakelijkheid te voorkomen, is het daarom voor een adviseur essentieel om zich bewust te zijn van zijn zorgplicht en daarin proactief maatregelen te treffen. Deze maatregelen omvatten het voortdurend up-to-date houden van kennis en vaardigheden, adviezen en interacties zorgvuldig te documenteren, en het transparant communiceren met cliënten om verwachtingen en risico’s (vooraf) te duiden.

Uitsluiting aansprakelijkheid in de algemene voorwaarden (“exoneratie”)

Adviseurs beperken vaak hun aansprakelijkheid in de overeenkomst van opdracht, al dan niet via algemene voorwaarden. Meestal wordt de aansprakelijkheid beperkt tot het bedrag dat de opdrachtgever heeft betaald. Het is echter belangrijk op te merken dat niet in alle gevallen een beroep op deze algemene voorwaarden zal worden geaccepteerd, bijvoorbeeld in de situatie dat er sprake is van opzet of grove nalatigheid.

Bovendien geldt er voor consumenten en kleine ondernemingen een vermoeden van bewijs in gevallen waarin de algemene voorwaarden als ‘onredelijk bezwarend’ worden beschouwd. Dit kan leiden tot de ongeldigverklaring van een vrijwaringsclausule.

Een clausule wordt als onredelijk bezwarend beschouwd wanneer deze, gezien de aard en de totale inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden zijn tot stand gekomen, de duidelijke belangen van beide partijen en andere relevante omstandigheden, een onrechtvaardige last oplegt aan de tegenpartij. Bij de beoordeling hiervan kunnen de volgende elementen van belang zijn:

• De exacte reikwijdte van de beperking van aansprakelijkheid;
• De vraag of de clausule risico’s voor de gebruiker beheersbaar maakt die anders niet beheersbaar zouden zijn, waarbij eventuele verzekeringsmogelijkheden van de gebruiker van belang zijn,
• De vraag of er een onevenredigheid bestaat tussen de prijs die de gebruiker ontvangt voor zijn prestatie en de omvang van de voorzienbare schade in het geval van een fout bij de uitvoering van de prestatie.

Verder is van belang dat de algemene voorwaarden voor of bij het sluiten van de overeenkomst van opdracht aan de gebruiker zijn overhandigd. Als dat niet het geval is, kan de gebruiker (hier: opdrachtgever) zich er op beroepen dat de algemene voorwaarden kunnen worden vernietigd. De opdrachtnemer/adviseur mag dan geen beroep meer doen op die algemene voorwaarden, waardoor de exoneratieclausule geen werking heeft. De rechtbank Den Haag heeft over het voorgaande recent een uitgebreide uitspraak gedaan waarin een dergelijke clausule met succes werd vernietigd. Let dus goed op bij het gebruik van algemene voorwaarden!

Advies nodig?

Bent u een adviseur en heeft u juridische hulp nodig bij een beroepsaansprakelijkheidskwestie? Of meent u dat uw adviseur zijn zorgplicht heeft geschonden, waardoor u/uw onderneming schade heeft geleden? Neem dan contact op met een van onze specialisten om te informeren naar de mogelijkheden.