De juridische gevolgen van coronapandemie

Afspraken moeten worden nagekomen, in het Latijn: “pacta sunt servanda”. Het beginsel komt uit het Romeinse recht en is een basisbeginsel in het internationaal recht. Maar kunnen afspraken nu nog wel worden nagekomen? Inmiddels hebben we te maken met ernstige gevolgen van de coronapandemie die aan nakoming in de weg kunnen staan.

Overmacht

In veel contracten en algemene voorwaarden zijn overmacht clausules opgenomen, die nu zullen moeten worden geraadpleegd. Indien er geen overmacht clausule is overeengekomen zullen verdragen, de wet en de jurisprudentie moeten worden geraadpleegd.

In artikel 6:75 van het Burgerlijk Wetboek staat wat het gevolg is van overmacht (force majeure). Aldaar staat: “Een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.”

Men is dus niet aansprakelijk voor schade, indien men met succes een beroep doet op overmacht, want daarvoor is namelijk in beginsel een toerekenbare tekortkoming noodzakelijk.

Er is echter niet snel sprake overmacht. Ziekte betekent niet dat een tekortkoming per definitie niet toerekenbaar zou zijn. Vaak kan het werk immers ook door een ander – desnoods een uitzendkracht – worden verricht. In uitzonderlijke situaties, zoals bij de ziekte van een artiest voor het optreden dat de artiest moet doen, ligt dat anders.

Ook wanneer men zaken doet met een leverancier uit een risicoland kan men het een afnemer in beginsel niet tegenwerpen, indien de toeleverancier niet wil of kan leveren. Maar vallen China en Italië wel onder het begrip risicoland? In 2019 wellicht nog niet, maar nu dan?

Overheidsmaatregelen

Hoe zit het met overheidsmaatregelen? Rechtvaardigen die een beroep op overmacht, indien die maatregelen een prestatie verhinderen? Bijvoorbeeld omdat de grenzen onvoorzien worden gesloten als gevolg van het coronavirus?

In beginsel levert ook dat geen overmacht op, als het een buitenlandse overheidsmaatregel betreft. Dit is vaste rechtspraak sinds 1917. Ratio is echter dat men dan meestal nog wel in een ander land een andere leverancier kan vinden. De vraag is hoe realistisch die jurisprudentie onder de huidige omstandigheden nog is. We leven nu in een wereld waarin je in Nederland bij een dealer een auto kunt bestellen, die in Italië wordt gemaakt met onderdelen die “just in time” in China worden besteld. Als plots die onderdelen niet meer komen, ligt de hele productieketen ineens stil. Is dat dan overmacht?  

Bij onvoorziene maatregelen door de eigen overheid, gaat een beroep op overmacht meestal wel op. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de nakoming wordt verhinderd omdat de overheid een wet of maatregel heeft afgekondigd die de prestatie verbiedt. Dan is nakoming juridisch onmogelijk, bijvoorbeeld als gevolg van een importverbod.

Het zal van geval tot geval verschillen of men een beroep op overmacht kan doen. Echter ook wanneer er terecht een beroep wordt gedaan op overmacht, is daarmee nog niet de hele juridische puzzel opgelost. Er is immers ook dan nog steeds een contract, die moet  worden nagekomen, zodra de overmacht situatie eindigt. Dat kan na jaren nog tot nare verrassingen leiden.

Juridische maatregelen

Het is dan ook belangrijk in dergelijke situaties altijd juridisch advies in te winnen en juridische maatregelen te nemen. Die juridische maatregelen kunnen ook bestaan uit het maken van nieuwe goede juridische afspraken met uw contractspartij. Daarbij kan onder meer met een “schuin oog” naar andere relevante juridische bepalingen worden gekeken, zoals bijvoorbeeld artikel 6:258 van het Burgerlijk Wetboek waarin onder meer staat:

1. “De rechter kan op verlangen van een der partijen de gevolgen van een overeenkomst wijzigen of deze geheel of gedeeltelijk ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden welke van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Aan de wijziging of ontbinding kan terugwerkende kracht worden verleend.
2. Een wijziging of ontbinding wordt niet uitgesproken, voor zover de omstandigheden krachtens de aard van de overeenkomst of de in het verkeer geldende opvattingen voor rekening komen van degene die zich erop beroept.”

Voordat men een beroep doet op de rechter, kan men trachten eerst in onderling overleg de overeenkomst zodanig te wijzigen of te ontbinden, dat recht wordt gedaan aan de situatie en de belangen van partijen.

Mocht u vragen hebben dan kunt u uiteraard contact opnemen met mr. R.H. van Dijke via r.vandijke@dehaanlaw.nl  of 06 – 50 51 16 87.

Of met onze speciale helpdesk via onderstaand bericht: #coronavirus #COVID19 #dienstverlening #helpdesk