Besluit moet evenredig zijn

Sinds het toeslagenschandaal is er veel aandacht voor het evenredigheidsbeginsel in de rechtspraak. Dit beginsel houdt in dat de effecten van een besluit van de overheid in redelijke verhouding moeten staan tot het doel. Dit klinkt misschien abstract, maar de Afdeling bestuursrechtspraak heeft dit verder uitgewerkt.

Het evenredigheidsbeginsel

Een besluit moet geschikt zijn om het doel te bereiken. Er moet worden gekeken of een minder vergaande maatregel ook mogelijk is en of de maatregel daadwerkelijk evenwichtig is. De rechter kan, als er voldoende redenen zijn, ver gaan in de beoordeling of het bestuursorgaan deze maatregel had mogen nemen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een maatregel inbreuk maakt op het eigendom van iemand.

Toepassing in de praktijk

Een situatie waarin dit speelt, is wanneer een eigenaar van een bouwwerk een last onder dwangsom krijgt opgelegd om het bouwwerk te verwijderen omdat er geen omgevingsvergunning is verleend. Eerst moet worden bekeken of deze vergunning alsnog verleend kan worden. Als dat niet kan of als er geen aanvraag voor is gedaan, mag de rechter zonder terughoudendheid toetsen of de maatregel, het verwijderen, wel evenredig is aan het belang dat ermee wordt gediend, namelijk het naleven van de wettelijke regels die bepalen dat er een vergunning moet zijn.

Een voorbeeld hiervan is de uitspraak van de rechtbank Oost Brabant van 27 juni 2022 (ECLI:NL:RBOBR:2022:2658). De rechter overweegt dat er in principe moet worden opgetreden tegen illegale bouwwerken. De maatregel om verwijdering te eisen is een geschikte maatregel. Als een gedeelte van het bouwwerk toch in het bestemmingsplan past, zal daar geen sloop van worden geëist. De rechter kijkt naar de vraag of er een totaal onredelijke of onmogelijke last wordt opgelegd. Is bijvoorbeeld een gedeeltelijke verwijdering praktisch mogelijk en blijft er dan nog een bruikbaar bouwwerk over? De eigenaar wordt ook voorgehouden dat hij de mogelijkheid had om aan de Gemeenteraad medewerking te vragen voor een aanpassing van het bestemmingsplan zodat het bouwwerk zou kunnen blijven staan. Als de eigenaar dit niet heeft verzocht, komt het risico voor zijn rekening. In deze zaak bleef de last onder dwangsom in stand en moest het bouwwerk worden verwijderd.

Conclusie

Deze ontwikkeling in de rechtspraak biedt eigenaren van bouwwerken zonder de juiste omgevingsvergunning in een aantal gevallen de mogelijkheid om de last onder dwangsom met succes te bestrijden. Het is belangrijk om eerst te kijken of het bouwwerk alsnog gelegaliseerd kan worden. Als dat niet kan, heeft de eigenaar nog de kans om aan te tonen dat het eisen van verwijdering onevenredig uitpakt. Daar worden echter wel strenge eisen aan gesteld, zo blijkt uit de hierboven aangehaalde uitspraak.