Aanbesteden in de zorg: een papieren werkelijkheid?

Achttien gemeenten in de provincie Noord-Holland hebben in de loop van 2017 een aanbesteding voor JeugdzorgPlus in de markt gezet. Een aanbesteding die inmiddels al drie jaren lang onderwerp van discussie is. Er is een enorm spanningsveld tussen enerzijds het voldoen aan de Europese aanbestedingsregels en anderzijds het bieden van de juiste maatschappelijke oplossing voor kwetsbare jongeren. De aanbesteding trok al snel de aandacht van de politiek en de media. Inmiddels is bekend dat de Rotterdamse jeugdinstelling ‘’Horizon’’ de aanbesteding voor de jeugdzorg in Noord-Holland heeft gewonnen. Dit naar grote ontevredenheid van diverse partijen.

Vanaf 2019 valt de JeugdzorgPlus voor jongeren jonger dan 12 niet meer onder het Landelijk Transitie Arrangement (LTA). De betreffende gemeenten wilden dit aanbod nog gedurende het jaar 2019 bij de huidige aanbieder Horizon afnemen. Gedurende 2019 konden de gemeenten dan met de jeugdhulpaanbieders afspraken maken over een passende oplossing voor deze doelgroep in de eigen regio vanaf 2020. Dit zodat deze kinderen dichterbij hun eigen bekende woonomgeving kunnen blijven.

Fractievoorzitter Janine Visser (Partij voor de Dieren) ontving uit betrouwbare bron zorgelijke informatie over de aanbesteding. Dit heeft ertoe geleid dat er in oktober 2019 de nodige Kamervragen zijn gesteld. Er waren al eens eerder vragen gesteld over deze aanbesteding. Volgens Visser mag het niet zo zijn dat een uiterst kwetsbare groep jongeren de dupe wordt van – zoals zij het zegt – het aanbestedingscircus. De vragen zagen met name op de inkoopstrategie, de onafhankelijkheid van de beoordelingscommissie, de positie van aanbieder Horizon binnen de aanbesteding en het kostenaspect van de opdracht. De vragen zijn niet naar tevredenheid beantwoord. Ook de rechtbank Amsterdam heeft zich over deze kwestie gebogen. De rechtbank was van mening dat er geen signalen zijn waaruit blijkt dat er geen sprake is geweest van een objectieve beoordeling. Daar waar het aankomt op de beoordeling van kwalitatieve criteria, heeft de voorzieningenrechter een beperkte toetsingsvrijheid. De beoordelingscommissie behoort op dit punt de nodige vrijheid te hebben en derhalve grijpt de voorzieningenrechter ook op dit punt niet in. Volgens de rechtbank hebben de gemeenten een rechtmatige aanbesteding gevoerd en is er voldoende toezicht gehouden op de uitvoering van de procedure.

Gunning aan Horizon

Uiteindelijk is de opdracht gegund aan Horizon. Van meet af aan zijn er grote zorgen geuit over de zorgcontinuïteit. Er kwamen berichten aan het licht dat Horizon nog op zoek zou zijn naar huisvesting, terwijl voormalig leverancier Transferium dit al had. De twijfels over de ongeschiktheid van Horizon namen toe. Dit alles vormde aanleiding voor Transferium om de gemeenten in rechte te betrekken. Helaas tevergeefs. Volgens de rechtbank heeft Horizon een voldoende realistisch alternatief geboden voor het uitvoeren van de jeugdzorg die eerst door Transferium werd uitgevoerd.

De gang van zaken heeft bij medewerkers, ouders, jongeren, politieke partijen, samenwerkingspartner, jeugdrechtadvocaten en Defence for Children tot een storm van protest geleid. Volgens Transferium zijn hiermee de 72 jongeren, die verbleven in gesloten jeugdzorginstelling Transferium in Heerhugowaard op deze wijze de dupe van de bovenregionale aanbesteding JeugdzorgPlus 2019-2021.

‘’Het kan niet zo zijn dat een papieren aanbesteding de in 10 jaar opgebouwde kennis en expertise in één klap vernietigt. De rust, het veiligheidsgevoel en het vertrouwen dat jongeren in de gesloten jeugdzorg zo hard nodig hebben wordt hiermee weggehaald’’ – aldus de heer V. Post (directeur Transferium).

Hoewel het enkel op basis van de aanbesteding niet te verklaren is wat er precies aan de hand is met de jeugdzorg in Noord-Holland, kan wel geconcludeerd worden dat de aanbesteding de situatie in ieder geval niet beter heeft gemaakt. Het belang van het kind dient te allen tijde voorop te staan. Helaas is inmiddels gebleken dat dit niet het geval is geweest. De situatie is geëscaleerd.

Consequenties

In een recente uitspraak van de kinderrechter is zelfs bepaald dat plaatsing van de minderjarigen op de locatie Antonius van Horizon in strijd is geweest met de kwaliteitseisen uit de Jeugdwet. De betreffende minderjarigen zijn ondergebracht bij Parlan/Transferium in Heerhugowaard. Parlan/Transferium is nu actief als onderaannemer van Horizon, terwijl zij na het verliezen van de aanbesteding deze taak had verloren. De kinderrechter heeft haar oordeel gebaseerd op het feit dat de “zorg en veiligheid bij Horizon onvoldoende zijn afgestemd op de specifieke problematiek van het kind”. 

Horizon heeft daarnaast extra beveiligingsmaatregelen moeten nemen. Vijf van haar minderjarige cliënten is betrokken geweest bij een ernstige steekpartij in de nacht van 16 op 17 juni 2020. Het 18-jarige slachtoffer is zwaargewond. Kennelijk is het beveiligingsniveau in Horizon niet afdoende. In reactie daarop heeft Horizon tralies voor de ramen geplaatst en haar deuren verstevigd. Maar komen deze acties niet als mosterd na de maaltijd? De consequenties zijn enorm en onomkeerbaar.

De vraag die hierbij opkomt is wat zwaarder moet wegen. Moet er bij dergelijke sectoren niet meer in het belang van het kind worden gedacht, in plaats van in het belang van marktwerking? Alle partijen lijken het erover eens te zijn dat het belang van jongeren bij passende zorg bijzonder zwaar weegt en dat de continuïteit van deze zorg gewaarborgd dient te zijn. Hoe kan deze situatie in de loop der jaren dan zo zijn geëscaleerd? Tot op de dag van vandaag spelen er meer vragen dan dat er antwoorden zijn. Is specialistische jeugdzorg niet gewoon een publieke taak in plaats van een commerciële taak?

Conclusie

Geconcludeerd kan worden dat de ratio van het aanbestedingsrecht, gericht op brede toegang, transparantie en concurrentie, in de praktijk op een aantal fronten botst met de ratio van jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning in het sociaal domein, gericht op lokaal maatwerk waarin continuïteit, samenwerking en lange termijn-partnerschap tussen gemeenten en aanbieders van belang zijn.

Voor een nadere beschouwing en een nuancering op bovenstaande verwijs ik u naar het artikel op www.aanbestedingsnieuws.nl d.d. 17 augustus 2020 genaamd “Steekpartij Castricum door minderjarigen Horizon” te raadplegen via deze link. Zie ook de berichtgeving in het Noord-Hollands Dagblad d.d. 26 april 2019 door Martijn Gijsbertsen, te raadplegen via deze link en de berichtgeving op NH Nieuws – Alkmaar d.d. 14 augustus 2020, te raadplegen via deze link.