Nieuwe wetgeving en commotie rondom warmtenetten

In het kader van de energietransitie zet de overheid in het Nationaal Plan Energiesysteem zwaar in op het afschaffen van gas. In plaats van woningen te verwarmen met gas, wil de overheid dat woningen op warmtenetten worden aangesloten. Door een warmtenet te voeden met warm water, met behulp van duurzame hernieuwbare bronnen denkt de overheid de klimaat- en stikstofdoelstellingen te kunnen halen om in 2050 geheel klimaatneutraal te kunnen zijn.

Aardwarmte

Verwarmen met aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, is zo’n duurzame bron om een warmtenet van duurzame groene energie te kunnen voorzien. Door middel van geothermie technieken kan men dat warme water uit diepe boorputten uit de bodem oppompen en vervolgens via het warmtenet naar de woningen pompen. In Nederland zit er op circa 1 kilometer diepte warm water met een temperatuur van 40 tot 50 graden Celsius. Op 2 kilometer diepte is de temperatuur van het water circa 60 tot 80 graden Celsius warm. Een put kan over het algemeen enkele decennia mee. Afhankelijk van de hoeveelheden warm water die kan worden opgepompt kan dan een groot aantal woningen worden verwarmd. Het vergt echter aanzienlijke investeringen om het warme water te winnen en via een warmtenet te distribueren. De verwachting is echter dat uiteindelijke deze warmte voor de consument goedkoper gaat uitpakken, dan wanneer die zijn woning met aardgas zou verwarmen.

Commotie

Warmtenetten zijn er al in een groot aantal gemeenten en dat is blijkbaar niet (meer) tot ieders genoegen. De bestaande warmtenetten worden zeker niet allemaal gevoed door duurzame energiebronnen. Op dit moment schijnt het zo te zijn, dat consumenten die aangesloten zijn op een warmtenet, vaak duurder uit zijn dan wanneer zij hun woningen met gas zouden verwarmen. Dat komt onder meer door hoge vastrechten en het feit dat de prijs voor warmte nu nog aan die van aardgas is gekoppeld. Daar de warmte echter vaak op andere manieren wordt opgewekt dan door gas, is de verwachting bij de consument dat de prijzen minder hard dan die van de aardgasprijs zouden stijgen.

De belangstelling van energieleveranciers om zelf warmteleverancier te worden en via een warmtenet te leveren, is inmiddels ook flink verminderd. Onlangs is nog een grote energieleverancier uit een warmtenetproject in Utrecht gestapt.

Aanhangige wetsvoorstellen

Een belangrijke element die een rol speelt bij de huidige “warmtenetperikelen” betreft de bestaande wetgeving en een aantal wetsvoorstellen die vermoedelijk binnenkort van kracht gaan worden.

Het betreft de volgende wetsvoorstellen:

• a.            Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw);
• b.           Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie en bodemenergie (Wgiw).

Zoals reeds uit de naam van laatstgenoemd wetsvoorstel blijkt, is er een belangrijke rol voorzien voor  zowel gemeente als voor aardwarmte. Voor het omschakelen van een bestaande wijk op een warmtenet was en is nog steeds vrijwillige medewerking en voldoende belangstelling noodzakelijk. Ook is het nu nog erg lastig te bepalen wie de warmteleverancier gaat worden en voor welke periode.

De Wet collectieve warmtevoorziening moet daarin verandering gaan brengen door de huidige Warmtewet op te volgen. Die nieuwe wet voorziet in onder meer tariefregulering,  verduurzaming en de leveringszekerheid van warmte ter bescherming van de consument. De gemeente krijgt daarbij de regie over de aanleg van collectieve warmtesystemen. Een belangrijke bevoegdheid van de gemeente is daarbij om woonwijken aan te wijzen die worden losgekoppeld van het aardgas. Voor verhuurders als gebouweigenaren is het van belang daarover tijdig met de gemeenten en hun huurders te overleggen, omdat het  in de meeste gevallen ook vereist de woningen en de inhoud van de huurovereenkomsten aan te passen.

De wetsvoorstellen voorzien ook in de nodige juridische waarborgen voor de belanghebbenden. De gemeente moet achtereenvolgens in stappen het warmteprogramma, uitvoeringsplan en omgevingsplan vaststellen. Voor het warmteprogramma en het omgevingsplan geldt een uitgebreide juridische procedure die daarbij gevolgd moet worden, te weten de uniforme voorbereidingsprocedure. Daarin hebben belanghebbenden ruime inspraakmogelijkheden voor de betrokkenen. Zodra het omgevingsplan vast staat, zijn de warmteplannen ook juridisch bindend. ok voor  Indien de gemeente met een warmteprogramma komt, kunnen belanghebbenden ook een alternatieve duurzame verwarmingsmethode voorstellen, dat hetzelfde duurzame resultaat moet opleveren. In die uitgebreide voorbereidingsprocedure kunnen belanghebbenden een alternatieve duurzame methode voorstellen. Uiteraard kost dat alles wel veel tijd, voordat uiteindelijk het warmtenet daadwerkelijk kan worden aangelegd.

Het is de bedoeling dat de wetswijzigingen er voor zorgen dat de prijs voor warmte gebaseerd gaat worden op de werkelijke kosten te vermeerderen met een marge om een redelijk rendement te hebben en de prijs daarvoor los te koppelen van de gasprijs. De maximale prijs en de rekenmethode worden door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vastgesteld. Dat geeft echter nog geen garantie dat de consumenten uiteindelijk goedkoper uit zullen dan wanneer zij van gas gebruik maken, zeker wanneer de gasprijs weer gaat dalen.

Aanwijsbevoegdheden

Uit artikel 2.5 WCW volgt dat het college van Burgemeester en Wethouders een warmtebedrijf met een publiek meerderheidsbelang of een warmtegemeenschap kan aanwijzen die voor een periode van minimaal 20 en maximaal 30 jaar de exclusieve bevoegdheid krijgt om in een warmtekavel de warmte te gaan leveren.  

Het is dus de bedoeling dat de warmte gaat worden geleverd door een warmtebedrijf met een publiek meerderheidsbelang of een warmtegemeenschap. Een warmtegemeenschap is min of meer een rechtspersoon die zonder winstoogmerk en met in achtneming van duurzaamheidsdoelstellingen aan haar leden levert. Private energieleveranciers kunnen daarin dus geen meerderheidsbelang meer hebben en moeten het gaan doen met hooguit een minderheidspositie. Het publieke meerderheidsbelang moet mede helpen om de algemene publieke belangen zoals klimaatneutraliteit en betaalbare energie te helpen borgen. Om verkregen rechten te eerbiedigen is er wel overgangsrecht van toepassing.

Opt-out of toch maar niet?

Het is voorts zo dat gebouweigenaren de mogelijkheid krijgen om een voorgestelde aansluiting op het warmtenet te weigeren. Dat noemt men de “opt-out’ optie en vergt overigens wel actie. Indien de gebouweigenaar namelijk niets doet, wordt die namelijk geacht akkoord te zijn (artikel 2.25 lid 3 Wcw). De facto zal opt-out in de regel echter niet of nauwelijks een reële optie blijken zijn, wanneer de wijk eenvoudig van het gas wordt afgesloten.

Aanpassingen in wetsvoorstellen en bestaande wetgeving

Inmiddels is de politiek als gevolg van de commotie over de huidige hoge warmteprijzen bezig met aanpassingen in de wetgeving om er voor te zorgen dat de levering van warmte betaalbaar(der) gaat worden c.q. blijft.

De wetgever tracht momenteel met de zogenoemde spoedwet van Jetten aan de huidige prijsstijgingen bij warmteleveringen iets te doen. In die wet worden reeds enige elementen uit de Wcw vervroegd naar voren gehaald. Het betreft enkel voorschriften over de wijze waarop de tarieven moeten worden berekend. Dat zou dan weer tot lagere prijzen moeten gaan leiden. Dat is complexe materie waarbij ook moet worden gelet op het feit dat de aanleg en het onderhoud van een warmtenet ook erg kostbaar is. De tarieven moeten redelijkheidshalve wel voldoende hoog zijn om de investeringen te dekken en een redelijk rendement opleveren om ervoor te zorgen dat investeerders en leveranciers zich niet terugtrekken.

Slot

Het ziet er naar uit dat het aantal warmtenetten aanzienlijk gaat toenemen, althans dat is wel de bedoeling van de wetgever. De benodigde wetgeving is reeds in concept gereed en wordt momenteel mogelijk nog verder aangepast. De uitvoering daarvan zal echter niet alleen tijd, maar ook de expertise vanuit verschillende disciplines op het juridisch, financieel en technisch vlak vergen.

Mocht u vragen hebben of nader advies willen inwinnen dan kunt u uiteraard contact opnemen met mr. R.H. van Dijke.