Wanneer ontstaan verworven rechten van uw werknemers?

Zelfs als een arbeidsvoorwaarde niet expliciet in de arbeidsovereenkomst of wet is opgenomen, kan een werknemer zich in bepaalde gevallen toch beroepen op een verworven recht. Dit kan voor werkgevers onverwachte en soms verstrekkende gevolgen hebben. Wat houdt een verworven recht in en hoe ontstaat zo’n recht? En wat kunt u als werkgever doen om te voorkomen dat u wordt geconfronteerd met ongewenste verplichtingen?

Een verworven recht is een arbeidsvoorwaarde die niet schriftelijk is vastgelegd of het resultaat is van onderhandeling. Het recht ontstaat stilzwijgend doordat werknemer en werkgever gedurende een bepaalde tijd op dezelfde wijze handelen (een gedragslijn). Gedacht moet worden aan niet-contractueel vastgelegde bonussen die lange tijd periodiek worden uitgekeerd of een werkrooster waarbij iemand al jaren lang een uur later mag beginnen. Ook het gedogen van bepaalde situaties kan leiden tot een verworven recht. De handelwijze van de werkgever schept bepaalde verwachtingen bij de werknemer. Wanneer er sprake is van een verworven recht, kan de werkgever deze arbeidsvoorwaarde niet zomaar zonder instemming van de werknemer wijzigen.

Wanneer ontstaat een verworven recht?

De Hoge Raad overwoog in 2018 dat de vraag wanneer een bepaald gedrag van de werkgever jegens de werknemer gedurende bepaalde tijd leidt tot een arbeidsvoorwaarde, niet algemeen beantwoord kan worden. Het komt uiteindelijk neer op wat partijen op basis van hun gedragingen en verklaringen over en weer redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Dit hangt sterk af van de omstandigheden van het geval. Om meer houvast te bieden heeft de Hoge Raad zes gezichtspunten gegeven, die relevant zijn voor de beoordeling of wel of geen sprake is van een verworven recht:

1. de inhoud van de gedragslijn;
2. de aard van de arbeidsovereenkomst en de positie van werkgever en werknemer jegens elkaar;
3. de lengte van de periode gedurende welke de werkgever de gedragslijn heeft gevolgd;
4. wat de werkgever en werknemer in verband met de gedragslijn jegens elkaar hebben verklaard;
5. de voor- en nadelen van de gedragslijn voor de werkgever en werknemer;
6. de aard en omvang van de kring van werknemers bij wie de gedragslijn is gevolgd.

Uit de rechtspraak blijkt dat het tijdsverloop een van de belangrijkste factoren is die bepaalt of er sprake is van een verworven recht. Hoe langer een werkgever een bepaalde arbeidsvoorwaarde toepast, des te eerder een rechter hieraan de conclusie zal verbinden dat er sprake is van een verworven recht.

Voorbeeld uit de rechtspraak

Onlangs oordeelde de Rechtbank Zeeland-West-Brabant dat een werkneemster recht had op onbetaald verlof, nu zij sinds de jaren ’90 bijna ieder jaar verlof mocht opnemen tijdens drukte bij haar familiebedrijf. De rechter oordeelde dat de werkgever de verlofaanvraag niet mocht weigeren, omdat de werkneemster redelijkerwijs mocht aannemen dat er sprake was van een verworven recht. Hierbij speelde een rol dat de werkgever de situatie zelf beschreef als een traditie en in 2022 nog aangaf dat het onbetaald verlof geen probleem was, aangezien dit elk jaar gebeurde.

Wat kunt u doen om ongewenste verplichtingen te voorkomen?

Als een werkgever wil voorkomen dat een bepaalde handeling wordt beschouwd als verworven recht, is het maken van een schriftelijk voorbehoud aan te raden. Bevestig bijvoorbeeld bij het toekennen van een bonus voor een specifiek prestatie, dat de bonus eenmalig is en het recht wordt voorbehouden bij een volgende gelegenheid anders te handelen. Ook is het van belang na te gaan of sprake is van een arbeidsvoorwaarde en niet van een werkinstructie of ordevoorschrift. In dat geval is het de werkgever in principe wel toegestaan de gedragslijn te herzien. Het voorkomen van ongewenste verplichtingen en de totstandkoming van verworven rechten is maatwerk en afhankelijk van de specifieke omstandigheden van de situatie.

Als er toch een verworven recht is dan kan de arbeidsvoorwaarde in sommige gevallen eenzijdig gewijzigd worden door de werkgever. In welke gevallen en onder welke voorwaarden dat mag, valt te lezen in een volgende blog.

Tot slot

Zoals u heeft kunnen lezen is het verwerven van een arbeidsvoorwaarde en het voorkomen hiervan maatwerk. Wilt u weten of u in een bepaalde situatie gebonden bent aan een verworven recht van uw werknemer(s) of wenst u advies over het voorkomen van ongewenste verplichtingen? Win juridisch advies in, zodat wij samen met u kunnen kijken naar de mogelijkheden.