Zorginstellingen: Leg afwijkende werkwijzen kort en krachtig vast!

Zorginstellingen doen hun uiterste best om de enorme toestroom van coronapatiënten zo goed mogelijk te kunnen opvangen. Zij hebben te kampen met tekort aan materiaal en personeel. De documentaire ‘Levenslucht’ van Jessica Villerius (1 april 2020 uitgezonden op NPO1) laat zien hoe ziekenhuizen alles op alles zetten om de capaciteit op te schalen om zoveel mogelijk mensen te kunnen helpen. Hierbij zal noodzakelijkerwijs afgeweken worden van gebruikelijke werkwijzen en procedures.

Ondanks de tijdsdruk waaronder noodzakelijke maatregelen worden getroffen, is het van belang om nieuwe werkwijzen en procedures duidelijk vast te leggen, zodat ook op een later tijdstip kan worden gereconstrueerd waarom bepaalde keuzes op bepaalde tijdstippen zijn gemaakt. Daarbij is van belang voor ogen te houden uit hoofde van welke hoedanigheid de zorginstelling, althans haar bestuur, bepaalde besluiten neemt. Hieronder ga ik in op de zorgplicht van de zorginstelling ten opzichte van haar werknemers. Ook sta ik stil bij de verantwoordelijkheid van een zorginstelling indien creatieve alternatieven zouden worden ingezet in geval van materiaaltekort. Tot slot besteed ik kort aandacht aan de zorgrelatie met de patiënt en de eindverantwoordelijkheid die op de bestuurders rust.

Zorgplicht jegens zorgpersoneel

Op een zorginstelling rust als werkgever een zorgplicht voor de veiligheid van de werkomgeving van de werknemer. De werkgever moet zodanige maatregelen treffen en aanwijzingen verstrekken die redelijkerwijs noodzakelijk zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van de werkzaamheden schade lijdt. Schiet de werkgever te kort in zijn zorgplicht dan is de werkgever aansprakelijk voor de schade van de werknemer. De bewijslast dat voldaan is aan de zorgplicht rust op de werkgever. Op dit moment wordt veel gevraagd van zorginstellingen en haar personeel. Als werkgever is het van belang oog te houden voor het personeel en te zorgen dat zij op veilige en verantwoorde wijze hun werkzaamheden kunnen verrichten. Zorg als werkgever dat nieuwe werkwijzen niet alleen mondeling worden afgestemd met werknemers, maar dat deze ook schriftelijk worden vastgelegd en dat erop wordt toegezien dat de gemaakte afspraken worden nagekomen door zowel de werkgever als de werknemers. Gedacht kan worden aan het toezien op het juiste gebruik van (veiligheids)materiaal als op het naleven van bijv. afgesproken werktijden. Dit voorkomt uitval van personeel en dit is in ieders belang.

Verantwoordelijkheid voor het inzetten van alternatieven in geval van materiaaltekort

Niet alleen de (veilige) inzetbaarheid van personeel vraagt aandacht. Ook de materialen waarmee gewerkt wordt, dienen veilig te (kunnen) worden gebruikt. Bekend is dat zorginstellingen kampen met tekort aan materiaal. Crisisteams maken beleid om de inzetbaarheid van materiaal te optimaliseren. Hierbij kan gedacht worden aan het opzetten van één centraal (verzamel)punt vanuit waar bepaald wordt wie op welk moment materiaal ter beschikking krijgt of aan het hergebruik c.q. langer gebruiken van mondneusmaskers. Over sommige zaken heeft de ministeriële commissie crisisbeheersing (MCCB) of het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) informatie gepubliceerd, maar dat is niet altijd het geval. Bekend is dat zorginstellingen op dit moment ook zelf proactief nadenken over het “produceren” van materiaal (bijv. mondneusmaskers) dan wel creatieve alternatieven (duikmaskers?). De nu bedachte ideeën of ontwikkelde concepten kunnen in de toekomst bij daadwerkelijk tekort aan materiaal als noodoplossing worden ingebracht, wellicht onder het motto “beter iets dan niets”. Tegelijkertijd is wel van belang ervoor te zorgen dat de bedachte alternatieven voldoende veilig zijn en als dat (onverhoopt) niet het geval is dat dit duidelijk aan de gebruiker wordt gecommuniceerd. Een product dient in beginsel namelijk de veiligheid te bieden die de gebruiker daarvan mag verwachten. Daarbij moeten alle omstandigheden in acht worden genomen, waaronder de presentatie van het product, het te verwachten gebruik en het tijdstip waarop het product ter beschikking wordt gesteld. Gewaarschuwd dient te worden voor mogelijke gevaren voor de gebruiker van het product en wellicht moet met de gebruiker worden afgesproken dat het product alleen op eigen risico kan worden gebruikt.

Zorgrelatie met de patiënt

Uiteraard zal (ook) voorop worden gesteld dat de zorginstelling een goede en veilige zorg levert aan de patiënten waarmee een geneeskundige behandelingsovereenkomst is gesloten. Ook hierbij geldt dat als noodzakelijkerwijs wordt afgeweken van gebruikelijke werkwijzen of procedures dit zo goed mogelijk moet worden vastgelegd in het dossier van de patiënt. In beginsel moet de patiënt (dan wel de naasten) daarover ook volledig en duidelijk worden geïnformeerd, zodat op basis van accurate informatie beslissingen kunnen worden genomen.

Bestuurders eindverantwoordelijk

Het is bewonderenswaardig om te zien hoe verschillende partijen zich inzetten om te zorgen dat zorginstellingen voorbereid (kunnen) zijn op de verwachte enorme toestroom aan coronapatiënten. Tijd is kostbaar. Probeer als (bestuurder van een) zorginstelling er ondanks de tijdsdruk zo goed mogelijk voor te zorgen dat afwijkende werkwijzen en procedures kort en krachtig worden vastgelegd, zodat zowel nu als in de toekomst duidelijk is waarom bepaalde keuzes op bepaalde tijdstippen zijn gemaakt. Als bestuurder van een zorginstelling bent u immers eindverantwoordelijk voor het leveren van goede en veilige zorg, waarbij de belangen van het zorgpersoneel eveneens in acht moeten worden genomen.